Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych uznaje syndrom wypalenia zawodowego za chorobę. Zgodnie z definicją w ICD-11 pod tym pojęciem znajdziemy syndrom wynikający
z chronicznego stresu w miejscu pracy, który może w istotny sposób wpłynąć na stan zdrowia i spowodować konieczność skorzystania z pomocy lekarza. Kto jest w największej grupie ryzyka? Jakie objawy mogą wzbudzić niepokój? Jak zdiagnozować syndrom wypalenia zawodowego?
Teoretycznie każdy pracujący człowiek może w trakcie życia doświadczyć wypalenia zawodowego. W praktyce jednak istnieje sprecyzowana grupa osób szczególnie narażonych na tę chorobę. Przede wszystkim mowa tutaj o osobach z wysokim poziomem motywacji, pracujących z poczuciem misji, w bardzo stresogennych warunkach, w zawodzie mocno obciążającym emocjonalnie. Do takiej grupy należą pracownicy medyczni jak np. lekarz, położna czy pielęgniarka. Stały kontakt z osobami potrzebującymi pomocy, towarzyszenie im w cierpieniu, ogromny stres związany z decyzjami medycznymi oraz ich możliwymi konsekwencjami – to wszystko sprzyja wystąpieniu objawów wypalenia zawodowego. Jakich?
Pierwsze sygnały bywają bagatelizowane. Amerykańska psycholog Christina Maslach wyodrębniła trzy etapy wypalenia zawodowego. Pierwszy z nich dotyczy wyczerpania emocjonalnego. Objawia się on w formie poczucia nadmiernego zmęczenia i zawodowego wyeksploatowania. Napięcie, drażliwość, utrata energii – pracownikowi coraz trudniej znieść nakładane przez przełożonych wymagania. Etap drugi to depersonalizacja – pracownik medyczny coraz mocniej dystansuje się wobec pacjentów i współpracowników. Pozornie pracuje dużo, ale mało efektywnie, a w kontaktach z innymi staje się coraz bardziej zobojętniały i coraz mniej empatyczny. Nasilają się objawy fizyczne jak np. zaburzenia snu i apetytu, częste infekcje. Ostatni, trzeci etap charakteryzuje się przejmującym poczuciem braku osobistych osiągnięć i kompetencji związanych z pracą. Pracownik zaczyna negatywnie postrzegać siebie, ma zaniżone poczucie osobistych dokonań. Powoli wycofuje się z życia. W skrajnej formie jego stan może doprowadzić do depresji i myśli samobójczych.
Na początku pracownik medyczny może zostać poproszony w gabinecie psychologa o wypełnienie Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego Maslach – Maslach Burnout Inventory (MBI), opracowanego w 1981 roku przez Maslach i Jackson, a w Polsce zaadoptowanego przez psychologa T. Pasikowskiego. Rolą tego narzędzia badawczego jest sprawdzenie trzech elementów wypalenia zawodowego przyjętych zgodnie z trzyetapowym modelem stworzonym przez Maslach: wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacjami i obniżonym poczuciem satysfakcji zawodowej. Innym kwestionariuszem służącym do oceny zachowań i przeżyć w pracy jest AVEM. Pozwala on na określenie sposobu zachowania człowieka w środowisku pracy z punktu widzenia radzenia sobie z problemami zawodowymi.
Drugim krokiem diagnozy stawianej przez psychologa jest wywiad z pacjentem. Na wypalenie zawodowe pracuje się miesiącami, a nawet latami, dlatego specjalista rozróżni przejściowe problemy od długotrwałego działania stresu. Charakterystyczne objawy wypalenia można podzielić na pięć grup, zgodnie z obszarem funkcjonowania, którego dotyczą. Pierwszą z nich stanowią dolegliwości fizyczne np. problemy ze snem, częste bóle głowy, napięcie mięśniowe, problemy z trawieniem, obniżenie odporności czy zaburzenia w sferze seksualnej. Do kolejnej grupy zaliczymy objawy afektywne związane ze sferą emocji. Może pojawić się lęk o trudnej do ustalenia przyczynie, depresyjny nastrój, obniżona zdolność do panowania nad emocjami czy przewrażliwienie. Trzecią grupą są objawy poznawcze, a wśród nich np. problemy z pamięcią i koncentracją, jak również problemy dotyczące przekonań na temat samego siebie. W kolejnej grupie znajdziemy objawy behawioralne np. niższa efektywność, dystansowanie się w stosunku do otoczenia, wycofywanie się z relacji, a nawet wyższy poziom agresji. I wreszcie na koniec – objawy motywacyjne. Pracownik skarży się na znaczny spadek motywacji do wykonywania obowiązków, utratę poczucia misji i wiary w „bycie potrzebnym”. Występowanie większości powyższych symptomów, w połączeniu ze zbieżnymi wynikami testów psychologicznych, prowadzi do postawienia jednej diagnozy: wypalenie zawodowe.
Syndrom wypalenia zawodowego to nie wyrok. Z dużymi sukcesami można mu przeciwdziałać – najważniejsze to nie bagatelizować objawów. Jeśli pracujący w szpitalu lekarz czy pielęgniarka nie są w stanie poradzić sobie z niepokojącymi objawami wypalenia, to rozwiązaniem pozostaje wizyta u specjalisty: psychologa, psychoterapeuty lub lekarza psychiatry. Na podstawie wnikliwej diagnozy (testy i wywiad) ekspert będzie w stanie odpowiednio dostosować najkorzystniejszą formę pomocy np. profesjonalną psychoterapię, a w razie konieczności również leczenie farmakologiczne.
Redakcja MEDchart
